Όκαμ, Γουλιέλμος του-

(William of Ockham, ‘Οκαμ, Σάρεΰ περ. 1290 – περ. 1350). Άγγλος φιλόσοφος και θεολόγος. Φραγκισκανός μοναχός, σπούδασε στην Οξφόρδη, όπου, από το 1318 έως το 1324, έγραψε τα περισσότερα θεολογικά και φιλοσοφικά συγγράματά του (Super artem veterem, Expositio super Physicam, Summulae in libros Physicorum, Sententiarum Subtilissimae Quae-stiones, Quodlibeta septem, Summa totius logicae). Κατηγορήθηκε ότι υποστήριζε λανθασμένες θεωρίες και αναγκάστηκε να παρουσιαστεί στο παπικό δικαστήριο στην Αβινιόν (1324), όπου φυλακίστηκε για τέσσερα χρόνια. Στις 26 Μαΐου 1328 κατάφερε να δραπέτευσει, μαζί με τον αρχηγό του τάγματος του Μικέλε ντα Τσεζένα και τον αδελφό Μποναγκράτσια ντα Μπέργκαμο και να συναντήσουν στην Πίζα τον αυτοκράτορα Λουδοβίκο τον Βαυαρό. Οι τρεις φραγκισκανοί μοναχοί, αφορισμένοι από τον πάπα Ιωάννη KB’, πέτυχαν την προστασία του αυτοκράτορα και μπόρεσαν να εγκατασταθούν στο Μόναχο, όπου ο Ό. αφοσιώθηκε στη συγγραφή των πολιτικών έργων του (το σπουδαιότερο είναι ο Διάλογος μεταξύ μαθητή και δασκάλου περί της εξουσίας των αυτοκρατόρων και των παπών, που χρησίμευαν στην υποστήριξη της μεταρρυθμιστικής πολιτικής και της αντιπαπικής πολεμικής του αυτοκράτορα Λουδοβίκου του Βαυαρού. Στο έργο του Ό. βρήκαν την πλήρη έκφραση τους οι σπουδαιότερες κριτικές αντιρρήσεις που είχαν ωριμάσει μέσα στον κύκλο του αριστοτελικού σχολαστικισμού, μεταξύ των οποίων η απαίτηση της επιστροφής στην εμπειρία, που ερχόταν σε αντίθεση με τις πολύπλοκες μεταφυσικές θεωρίες των θωμιστών και των σκωτιστών, και η παραδοχή της ριζικής διαφοράς μεταξύ του πεδίου της φιλοσοφίας και της επιστήμης από τη μια και της πίστης από την άλλη. Η επιστήμη δεν έχει ως αντικείμενο το γενικό, αλλά το ατομικό ον, που στην ανεπανάληπτη συγκεκριμένη πραγματικότητά του μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο διά της εμπειρίας, έστω και αν, σε κάθε περίπτωση, παραμένει άγνωστη η βαθύτερη ουσία των πραγμάτων. Οι γενικές έννοιες των αριστοτελικών, που προβάλλονται σαν ουσίες ή θεμελιώδεις αρχές των πραγμάτων, είναι μόνον ορισμοί του δικού μας λογικού λόγου. Σημαντικές για τις προόδους της φυσικής τον 14o αι. υπήρξαν η απόπειρα του Ό. να ερμηνεύσει τα φαινόμενα της μεταβολής με τη διαδοχή καταστάσεων ποσοτικά διαφορετικών, μη παραδεχόμενος τις απόκρυφες ιδιότητες τους, και η άρνησή του να παραδεχτεί την ύπαρξη μιας ύλης των ουρανών, διαφορετικής από την ύλη των σωμάτων της γης. Επίσης αξιόλογη είναι η εκκλησιολογία του ‘O.: η ύψιστη εξουσία της Εκκλησίας βρίσκεται στην κοινότητα όλων των πιστών, και κατά συνέπεια στη σύνοδο, που είναι η έκφραση αυτής της κοινότητας· στη σύνοδο και στον αυτοκράτορα (ως κοσμικό αρχηγό της κοινότητας των πιστών) ανήκει ο ανώτατος έλεγχος της δογματικής και ηθικής αγνότητας της εκκλησιαστικής ιεραρχίας και του ποντίφηκα. Γουλιέλμος του ‘Οκαμ: σελίδα από μια έκδοση των έργων του, που είχε γίνει το 1495 στη Λυών.